Er is maar één Manokwari en dat is Manokwari

Manokwari oorsprong

Mano-kwari, „oude plaats" is de betekenis van de Noemfoorse naam van een stad-in-wording. En met recht mag Manokwari zo genoemd worden, want het gebied rond de Doré-baai is "vanouds een centrum van vestiging geweest. Langs de smalle, vlakke landstrook vestigden zich in lang vervlogen tijden de bewoners van de eilanden Biak en Noemfoor, eerst als veroveraars en overwinnaars van de binnenlandstammen uit het Arfak-gebergte, de Hattammers, later als handwerkslieden, als de smeden van de noordkust.
In een grijs verleden kwamen echter ook Indonesiërs uit Ternate en Tidore op hun handels- en hongi-tochten tot in de baai van Manokwari. De naam van een kaap ten westen van Manokwari herinnert nog aan de komst van die vreemdelingen, de kaap heet Amberbaken, kaap der Amberrs. De baai van Manokwari is dan ook een voortdurende uitnodiging voor alle soorten van schepen, want hoewel de winden op de noordkust van Nieuw-Guinea over de gehele Vogelkop onbarmhartig kunnen dóórstaan, ligt een schip in de baai van Manokwari, zoals een oud-scheepsjournaal zegt: „als in Abrahams schoot".

Lang voor Hollandia bestond, was het centraal-gelegen Manokwari al een kernpunt van Nieuw-Guinea. En zijn terugval na de tweede wereldoorlog, toen Manokwari een ruïne werd, waar nog slechts drie huizen overeind stonden, heeft niet belet dat het nu althans weer zo ver in opgang is, dat het zijn positie als afdelingshoofdplaats op het westelijk, eveneens gelegen Sorong heroverd heeft.

Manokwari hoofdstad

Manokwari was vroeger de hoofdstad van Nederlands Nieuw Guinea. Later werd die positie overgenomen door Hollandia. Manokwari is gelegen in het noordoosten van de Vogelkop. Manokwari is een middelgrote stad van 130.000 inwoners en ligt aan de Doreh-baai (ook wel Doré of Dorey). De naam van de stad is Numforees en betekent oud dorp.

Manokwari is in 1898 als een van de eerste Nederlandse bestuursposten in Nederlands Nieuw-Guinea gesticht. De locatie werd bewoond door kustbewoners die verwant zijn aan de bewoners van de eilanden Numfor en Biak. Het voor de kust liggende eilandje Mansinam maakt deel uit van het stedelijke gebied van Manokwari.

In de periode voor de Tweede Wereldoorlog groeide Manokwari uit tot een klein dorp, waar gepoogd werd enige handel op poten te zetten. De Stichting Immigratie en Kolonisatie Nieuw-Guinea (SIKNG) probeerde kolonisten te interesseren in vestiging in en rond Manokwari. In 1930 arriveerden de eerste kolonisten. Door armoede en ziekte was het moeilijk een goed bestaan op te bouwen. Er ontstonden enkele kleine landbouwbedrijfjes, een zagerij en wat winkeltjes.

Manokwari nu

Manokwari is inmiddels uitgegroeid tot een stad van 130.000 inwoners. Manokwari is goed te bereiken door de lucht, de stad heeft een redelijk goed geoutilleerd vliegveld, Rendani. De haven van Manokwari wordt wekelijks bezocht door veerboten van PELNI, die contacten onderhoudt met Sorong, Biak en andere plaatsen. Er zijn kleine, primitieve bootverbindingen met Numfor, Windesi en Wasior op het Wandamen-schiereiland. Over land zijn de verbindingen met andere steden slecht. Er loopt een weg naar de kustplaats Ransiki, die sinds kort doorloopt tot de zuidelijker gelegen plaats Bintuni. Aan een verbindingsweg met de westelijke havenplaats Sorong wordt nog gewerkt. Ten noorden van Manokwari ligt het Meja-gebergte, een heuvelachtig gebied, met oerwoud begroeid, dat een beschermd natuurreservaat is. Een deel van het Meja-gebied grenst direct aan de stad. Een geasfalteerde weg leidt door het oerwoud naar een heuveltop, waar door de Japanners een oorlogsmonument is opgericht.

Manokwari centraal kantorencomplex
 

Manokwari kolonisatie-geschiedenis

Voor het zover is, speelt zich in Manokwari nog een bewogen brok historie af. In de twintiger jaren van deze eeuw zag men reeds op Java uit naar Nieuw-Guinea en zeer bepaald naar Manokwari, als een gebied, dat in aanmerking kwam voor een kolonistiepoging door leden van het Indo-europees Verbond. Het was door toedoen van de „Stichting Immigratie Kolonisatie Nieuw-Guinea", dat in 1929 de eerste poging werd beproefd. Onder auspiciën van de „Ver. Kolonisatie Nieuw-Guinea" arriveerden in de periode 1930—1934 377 kolonisten in Manokwari. Eind 1934 waren echter reeds geen 250 meer over; tegelijkertijd mislukte een poging te Hollandia nog volkomener.
In 1936 zocht het Centraal Comité voor Steun aan Werklozen een oplossing in de richting van kolonisatie op Nieuw-Guinea om het crisis-vraagstuk op te lossen, maar het is duidelijk dat men voor een zo moeilijke kolonisatie van een positiever standpunt uit moet gaan, om te kunnen slagen, te meer daar men zich specialiseerde op landbouwkolonisatie.

Manokwari oude kolonistenwoning
 

Manokwari Japanse bezetting

Van het reeds geringe aantal kolonisten, dat in 1942 nog in en rond Manokwari werkte, was in 1945 na de Japanse bezetting nog slechts een droevig restant over. In 1949 was deze groep weer uitgegroeid tot een veertigtal gezinnen, maar onderlinge onenigheid en ernstig verschil van inzicht met de toen in Manokwari bescheiden ambtenaren deed die naoorlogse heropleving niet slagen.
Met de komst van de berucht geworden K.P.M.-stomer, de „Waibalong" kwamen op 31 december 1949 550 personen en met het stoomschip „Real" 128 personen in Manokwari aan, die de souvereiniteitsoverdracht aan Indonesië niet wensten mee te maken; en met de komst van deze twee schepen werd er een ,,wilde" kolonisatie ingeleid, die voerde tot dramatische toestanden. De nieuwkomers zagen zich neergelaten op de kuststrook van Manokwari zonder dak boven het hoofd, zonder gereedschap om zich een onderkomen of een levensmogelijkheid te verschaffen.

de enige schoenenzaak van Manokwari in Nieuw-Guinea
 

verdere geschiedenis manokwari

Moet één weergave van de economische activiteit op grond van de cijfers wat mat van toon zijn, anders ligt het met het beroemdste stuk geschiedenis van Manokwari: de strijd van sergeant M. Ch. Kokkelink, de man die om zijn moedig volgehouden verzet begiftigd werd met de Militaire Willemsorde.
Een andere triomfantelijke episode uit Manokwari's historie kan geschreven worden onder de naam van een van zijn huidige bewoners, de gewezen adjudant P. J. Bessems, die in november 1945 met 200 man van het Papoea-bataljon de capitulatie in ontvangst nam van een Japans kolonel met 8000 manschappen.

nieuwbouw in Manokwari

Papoeabevolking Manokwari

En tenslotte is er het wedervaren van de Papoea-bevolking rond Manokwari. 1949 was voor hen een rampjaar, omdat een soort griep-epidemie om zich heen greep in het achterland van Manokwari van de Kebar-vlakte tot de Anggi-meren, die een ongenoteerd, maar talrijk aantal slachtoffers maakte. Mede door de kolonisatie-pogingen was het voor het bestuur moeilijk de nodige aandacht aan de bevolking te schenken; de beschaving is bij de Arfak-bevolking rond Manokwari dan ook bijzonder slecht aangeslagen; ook op de pogingen tot het brengen van beschaving van de kant van de Zending is tot op 1953 slecht gereageerd. Een succes was het toen in 1947 het bestuur erin slaagde een verzoeningsgeest voor de elkaar beoorlogende Manikion-stammen te houden, maar positieve vooruitgang kwam eerst, toen in 1951 de onderafdeling Ransiki en Wasior werden ingesteld binnen de voormalige onderafdeling Manokwari. Dit blijkt uit een weinig bekend, maar belangrijk feit.
In 1953 gebeurde het, dat de in het binnenland legendarische hoofdman Erika afdaalde naar de bestuurspost Ransiki, om daar, geflankeerd door zijn ondergeschikten in een voorname onbewogenheid een bezoek af te steken bij de toenmalige controleur Dubois, een bezoek, waaruit blijkt dat het achterland van Manokwari waar de Mandatjans en de nakomelingen van Erika heersen, niet gezagsvijandig is, een toestand, die men voordien gerust mocht betwijfelen.

Manokwari tot 1962

En gegeven deze omstandigheden staat Manokwari voor een volkomen nieuwe fase, waarvan de overplaatsing van de residentie uit Sorong slechts een symbool is; het is moeilijk te voorspellen, wat de toekomst niet een belangrijke ontplooiing van semi-particulier initiatief brengen gaat; het is moeilijk te voorzeggen welke rol de oude gemeenschap in de nieuwe omstandigheden gaat spelen; er is nauwelijks te voorzien hoe ook de kustbevolking der Noemfoor-Biakkers en de bergbevolking van de Arfak hun houding zullen vinden, maar bij al deze onzekerheden staat wel vast, dat uit de geschiedenis van Manokwari blijkt, dat er een koppige groeikracht besloten ligt in die grond rond de fraaie Doré-baai, een groeikracht, die het wurgende proces van oorlog en tegenslag op bemoedigende wijze overwonnen heeft. Manokwari, oude, maar tevens jonge plaats.