De Marcus-zending in het voormalige Nederlands Nieuw-Guinea(1)*

Van: Gerlof Homan
Geplaatst: 3 mei 2013

Enige tijd geleden vroeg professor Walter Sawatsky van de Associated Mennonite Biblical Seminary in Elkhart, Indiana mij of ik interesse had in de memoires van Richard Ernst Herbert Marcus (1915-2000), en - indien dit het geval was - of ik er een kort artikel over zou willen schrijven. Ik antwoordde dat ik dit graag wilde doen. De bedoelde memoires bevatten de herinneringen van Herbert Marcus die samen met zijn echtgenote dr. Hermina Frederika van den Nieuwenhuizen in de periode 1950 tot 1961 verbleef in het voormalige Nederlands Nieuw-Guinea, dat nu West-Papoea genoemd wordt. Herbert was daar werkzaam als doopsgezind zendeling en Mieneke als arts. De titel van deze memoires is: Van eeuwigheid tot amen.
De memoires van Marcus werden niet op papier gepubliceerd maar verschenen in elektronische vorm. Ze werden geschreven op aandringen van verschillende vrienden die Marcus vroegen iets te vertellen over zijn ervaringen in dit weinig ontwikkelde land. Het schrijven van de memoires, was geen gemakkelijke taak omdat een radicale Papoea het archief van het echtpaar had verbrand. Gelukkig had Mieneke een dagboek bijgehouden. Verder kon men veel brieven raadplegen, geschreven aan familie in Nederland. Zo kwam in 1996 de bedoelde tekst tot stand. De memoires beslaan zes delen van in totaal 593 bladzijden. In het eerste deel vertelt Herbert over zijn jeugd, opvoeding en militaire dienst in het Duitse leger tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het tweede deel gaat over zijn terugkeer naar Nederland, zijn besluit om zendeling te worden, zijn huwelijk en het gezamenlijke vertrek naar Nieuw-Guinea. De overige delen gaan over hun ervaringen in dat land. Het laatste deel bevat tevens veel brieven en krantenknipsels, en er zijn ook twee landkaarten.
Marcus gaat in zijn tekst ervan uit dat de lezer iets weet over de gebeurtenissen in Nieuw-Guinea in de naoorlogse periode. Het is soms echter lastig om de juiste data te achterhalen van bepaalde gebeurtenissen en om enkele acroniemen en personen te identificeren. De auteur werd bij het schrijven geholpen door zijn vrouw dr. Mieneke Marcus in Amersfoort en door ds. At Ipenburg in Maastricht. Het was ds. Ipenburg die Sawatsky een kopie van deze memoires toestuurde.

Dit artikel geeft eerst een korte beschrijving van de geografie en geschiedenis van Nieuw-Guinea. Vervolgens gaat het over de doopsgezinde zending in Indonesië en over de ervaringen van het echtpaar Marcus in dit land. Het biedt uiteraard niet een complete geschiedenis van de doopsgezinde zending in Nieuw-Guinea. Daarvoor zou men onder meer de archieven moeten raadplegen. Tenzij anders aangegeven, zijn alle gegevens ontleend aan : Van eeuwigheid tot amen.

NEDERLANDS NIEUW-GUINEA/WEST-PAPOEA

De Nederlandse zending in Indonesië kwam in 1940 tot stilstand, bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, maar het voormalige Nederlands Nieuw-Guinea bood in de naoorlogse periode opnieuw mogelijkheden voor zendingsarbeid. Dit land bestond uit het westelijke deel van het eiland Nieuw-Guinea, het op twee na grootste eiland ter wereld. Nederland eiste in 1828 dit deel van Nieuw-Guinea op en maakte het onderdeel van haar koloniale rijk in Zuidoost Azië. Rond 1880 eiste Groot-Brittannië het zuidoostelijke deel en Duitsland het noordoosten van het eiland op. Later gingen die twee delen naar Australië die ze samenvoegden en in 1975 onafhankelijk maakte. Het werd toen Papoea-Nieuw-Guinea genoemd. In 1941 bezette Japan een groot deel van het complete eiland, dat in 1944 door de VS werd bevrijd.
West-Papoea beslaat ongeveer 421.981 vierkante kilometers en is daarmee bijna elf keer zo groot als Nederland. Het bestaat uit gebergten, grasland, moeras, oerwoud, meren en rivieren. Het is rijk aan mineralen en heeft zelfs enige olie. Ongeveer vijftig procent van de bevolking van 2.500.000 personen is Papoea van origine en bestaat uit allerlei stammen die veel verschillende talen spreken. De rest van de bevolking is Indonesisch en is in de jaren vijftig van de vorige eeuw vrijwillig dan wel gedwongen naar West-Paoea verhuisd. De meeste Papoea’s wonen in kleine dorpen en doen op primitieve wijze aan landbouw. In sommige delen van het land trof men tot in 1950 koppensnellen en kannibalisme aan. ¹
Pas aan het begin van de twintigste eeuw werd Nederlands bestuur ingevoerd in sommige delen van het land. Tot in 1950 waren er grote gebieden die niet onder dit bestuur vielen. Spoedig na de aankomst van Herbert en

Klik hier voor het Fotoalbum van Herbert en Mieneke Marcus

Ook voor reacties op deze herinneringen kun je terecht op het prikbord/forum.

De Marcus-zending in het voormalige Nederlands Nieuw-Guinea(1)